Floor Haalboom
1) korte beschrijving casus
Vanuit mijn interesse voor historische mens-dierrelaties is dit grote corpus aan geleerdenbrieven een nuttige bron, omdat dieren niet alleen onderwerp van onderzoek waren, maar ook veelvuldig aanwezig waren in het leven van alledag. In deze casus onderzoek ik het opduiken van (koeien)melk en honden in de brieven.
2) vraagstelling/hypothese die getest wordt
Mijn vraag is welke betekenis(sen) de briefschrijvers gaven aan respectievelijk melk en honden? Mijn hypothese hierbij is dat deze zaken niet alleen betekenis hadden als object van onderzoek, maar ook in het dagelijks leven. Ik verwacht melk als voedsel voor zieken/zwakken te zien opduiken.
3) gekozen functionaliteit: keyword analysis, similarity search, gekozen visualisatie (co-citatie etc.)
Keyword analysis, visualisatie correspondentennetwerk
4) gevolgde methode met screenshots van de belangrijkste tussenstappen (zie opzet Huib) daarbij is het ook van belang de datum bij de screenshots te vermelden (dit in verband met publicatie op de web waarbij bij latere aanpassingen door Walter ook de resultaten anders kunnen worden gerepresenteerd)
melk:
zoeken op ‘melk melck’.
hond:
zoeken op ‘hond’ → 10 resultaten
‘give suggestions’ → ‘hont’ aanklikken → 29 resultaten
ook ‘honden’ toevoegen → 41 resultaten
Visualisatie: correspondentennetwerken over ‘hond’. Dit geeft je een beeld van netwerkjes van correspondenten die over honden schreven. Duidelijk zijn een netwerkje rond Antonie van Leeuwenhoek en een rond Constantijn Huygens te zien.
5) belangrijkste resultaten: beantwoorden deze aan hypothese, beantwoorden ze een vraag/leveren ze een nieuwe vragen interpretaties op t.o.v. bestaande literatuur?
Melk duikt in de brieven op verschillende manieren op. Er wordt naar gerefereerd als gezond voedsel als je ziek bent (zie bv. Aerssen aan Const. Huygens d.d. 1662-06-22, huyg001/5846); melk is onderzoeksobject (zie bv. Van Leeuwenhoek aan Const. Huygens d.d. 1674-04-05, leeu027/0004), maar melk wordt ook in overdrachtelijke zin gebruikt (zie bv. Hooft aan Const. Huygens d.d. 1629-12-22; huyg001/0481). Een mooi voorbeeld van deze laatste categorie is de wiskundige Van Nierop die melk gebruikt als metafoor om de chaos in het heelal in het begin van de schepping te beschrijven. (Van Nierop aan ? d.d. 1672- , nier005/0045)
Honden worden ook met verschillende doelen/betekenissen aangehaald in de brieven. Deze betekenissen worden heel mooi zichtbaar in de visualisatie van het correspondentennetwerk, waar verschillende clusters van correspondenten die over honden schrijven te ontwaren zijn. Een cluster rond Constantijn Huygens schrijft met name over honden als huisdier (zie bv. Van Dorp aan Const. Huygens d.d. 1624-05-30, huyg001/0243) en jachthonden (zie bv. De Corduan aan Const. Huygens d.d. 1636-09-11, huyg001/1443). Een cluster rondom Antonie van Leeuwenhoek schrijft met name over honden als object van natuuronderzoek. Een voorbeeld van zo’n experiment met een hond wordt beschreven door Jan Swammerdam, waarbij hij ook een tekening maakte van de hond in zijn proefopstelling (brief 1678-03-30 Jan Swammerdam).
Melk en hond als objecten van onderzoek blijken zelfs samen te komen in een brief van Van Leeuwenhoek, waarin hij refereert aan een experiment van Reinier de Graaff, die melk in de aderen van een hond spoot, om te onderzoeken of melk zoiets als bloed is (brief 1678-01-14 aan Robert Hooke, leeu027/0037). Voor de hond liep dit niet zo goed af…
6) conclusies en aanbevelingen
Mijn belangrijkste conclusie is dat het zoeken binnen het corpus aan geleerdenbrieven van grote waarde is voor onverwachte vondsten. Dat melk en honden gebruikt werden in experimenten wist ik al, maar dat ook een geleerde die voornamelijk geïnteresseerd is in wiskunde en in astronomie als Van Nierop melk als belangrijke metafoor gebruikt is verrassend. Het zegt iets over de betekenis van koeienmelk voor de 17e eeuwse Republiek. Net zo goed is het interessant om te zien hoe een netwerk van mensen van goede afkomst rondom Constantijn Huygens schrijft over honden als huisdieren.